پیشرفت روزافزون فناوری اطلاعات و افزایش کاربری آن در زندگی روزمره جوامع بشری، علاوه بر بهبود کیفیت زندگی، گاهی موجب آسیب‌پذیری بستر جامعه نیز می‌شود. توسعه فناوری‌های دیجیتال در حوزه اقتصاد و مالیه بین‌الملل در سال‌های اخیر دچار تغییر و تحولات بنیادین شده که یک نمونه از آن، ظهور ارزهای دیجیتال به عنوان شکل جدیدی از پول است.

رمزارزها یا ارزهای دیجیتال یا ارزهای رمزپایه، نوعی دارایی مجازی رمزنگاری شده هستند که در شبکه‌های غیرمتمرکز با استفاده از فناوری بلاک‌چین اجرا، ذخیره و منتقل شده و به عنوان یک واحد پول مجازی، نقش واسطه مبادلات تجاری و ذخیره ارزش را بر عهده دارند. در عصر حاضر، رمزارزها در خط مقدم توسعه اقتصادی جهان قرار گرفته‌اند و صاحب‌نظران و تحلیلگران مالی معتقدند که ارزهای دیجیتال می‌توانند تحول عظیمی در ابزارهای کسب و کار مجازی و تجارت الکترونیک ایجاد کنند. همچنین از سال ۲۰۲۰ و به ویژه پس از شیوع همه‌گیری کرونا، استفاده از این نوع از دارایی افزایش یافته است. به طوری که در سال‌های اخیر شاهد جلب توجه و استفاده شمار بسیاری از شهروندان و فعالان اقتصادی از رمزارزها هستیم و بر طبق آمارها، تعداد بازیگران درگیر در تجارت با استفاده از ارزهای دیجیتال به شکل محسوسی افزایش یافته است. اما توسعه به کارگیری این دارایی‌های رمزنگاری شده به دلیل ماهیت آنها، مشکلات عدیده‌ای را نیز ایجاد کرده است. رمزارزها از سوی هیچ مرجع قانونی پولی و بانکی صادر نمی‌شوند و دولت‌ها و نهادهای حقوقی آنها، نمی‌توانند هیچگونه نظارتی بر مبادلات و دو طرف ناشناس مبادلات داشته باشند و از آنجا که سیاست واحد و مقررات رسمی منسجمی در زمینه ارزهای دیجیتال در جهان تعریف نشده است، این امر زمینه چالش‌ها و تبعات گسترده مالی و اقتصادی را به وجود آورده است، به طوری که ما هر روزه با تعدد مصادیق و نمونه‌های کلاهبرداری‌های مالی به واسطه رمزارزها مواجه هستیم و پیش‌بینی شده است که این نوع از کلاهبرداری‌های اقتصادی در سال‌های آتی، به شکل تصاعدی افزایش یابند.

مبتنی بر اهمیت موضوع، در پرونده جدید پژوهشی، به سراغ تبیین مسئله کلاهبرداری‌های رمزارزی رفته و پس از آشنایی با آمار و گزارش‌های رسمی و غیررسمی از این نوع کلاهبرداری، شیوه‌های رخداد و رویکردهای مقابله‌ای با آنها، نمونه‌هایی از کلاهبرداری‌های رمزارزی بزرگ تاریخ جهان را تشریح می‌نماییم.

درآمدی بر تبیین گزارش‌ها و آمارهای رسمی از کلاهبرداری‌های رمزارزی

-مصادیق کلاهبرداری‌های رمزارزی در جهان به شدت در حال افزایش است

در سال‌های اخیر، ثروت و دارایی‌های جوامع مختلف که به صورت ارزهای دیجیتال نگهداری می‌شود، به سبب گسترش فناروی‌های نوین و به ویژه توسعه استفاده از هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف زندگی شخصی و کاری شهروندان، به شدت در معرض سرقت و نابودی قرار گرفته است. آمارهای رسمی و غیررسمی از گوشه و کنار جهان نشان می‌دهد که روند کلاهبرداری‌های رمزارزی با سرعت بالایی در حال افزایش است، به طوری که حجم کل مصادیق گزارشات رسمی ثبت شده از این نوع سرقت در جهان، در یک بازه زمانی ۳ ساله، از سال ۲۰۲۰ تا سال ۲۰۲۳، افزایش قابل توجه ۹۴ درصدی را تجربه کرده است.

نمودار(۱). حجم کل مصادیق گزارشات رسمی ثبت شده از کلاهبرداری‌های رمزارزی در جهان

منبع: https://bolster.ai/blog/۲۰۲۴-state-of-phishing-statistics-online-scams

همچنین به گفته اداره تحقیقات فدرال ایالات متحده، فقط در بازه زمانی کوتاه سپتامبر تا دسامبر سال ۲۰۲۳، چیزی در حدود ۲.۲ میلیون سرقت رمزارزی و کلاهبرداری‌های حوزه ارزهای دیجیتال شناسایی شده است. از سوی دیگر، منطبق بر آمارهای منتشر شده در وبگاه مرکز مبارزه با جرائم مالی الکترونیک، ۵۷ درصد از کلاهبرداری‌های رمزارزی در بازه زمانی ۳ سال گذشته مربوط به شخصیت‌های حقوقی، سازوکارهای اقتصادی دولتی، کسب وکارهای فنی، صنعتی و تجاری و ۴۳ درصد باقیمانده مربوط به حساب‌های شخصی شهروندان در کشورهای مختلف بوده است. برایان مک رابین، مدیر عامل این مرکز اعلام داشته که سال ۲۰۲۳ را می‌توان به عنوان مهلک‌ترین و پُرچالش‌ترین سال در مسئله نابودی دارایی‌های رمزنگاری شده دولت‌ها و شهروندان نامید.

همچنین گزارش اخیر جرایم حوزه رمزارزها که توسط هلدینگ آمریکایی آنالیز بلاک چین (Chainalysis) انجام شده، حاکی از افزایش ملموس ارزش آدرس‌های الکترونیکی جعلی و غیرقانونی شناسایی شده ارزهای دیجیتال است که از رقم ۲۴.۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ به رقم ۳۹.۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ افزایش یافت. از سوی دیگر، در همین بازه زمانی، سهم تراکنش‌های غیرقانونی و کلاهبردارانه از کل حجم تراکنش‌های حوزه رمزارزها از ۳.۶ درصد در سال ۲۰۲۲ به رقم قابل توجه ۱۱.۷ درصد در سال ۲۰۲۳ رسیده است.

-کانادا و ایالات متحده در صدر کلاهبرداری‌های رمزارزی جهان

مبتنی بر آخرین گزارش مرکز مبارزه با جرائم مالی دیجیتال کانادا (CAFC )، در سال ۲۰۲۳، بیش از ۲۲۰ میلیون دلار از دارایی‌های دیجیتال دولت، صاحبان کسب و کارها و شهروندان کانادایی از فرآیند کلاهبرداری‌های رمزارزی از بین رفته است. همچنین به استناد گزارش اخیر اداره تحقیقات فدرال ایالات متحده در مارس۲۰۲۴، آمریکایی‌ها در شش ماه دوم سال ۲۰۲۳، بیش از ۱۶۰ میلیون دلار از ثروت رمزنگاری شده خود را به دلیل سرقت کلاهبرداران رمزارزی از دست داده‌اند. بدین ترتیب، براساس رتبه‌بندی جهانی، کانادا و ایالات متحده در پایان سال ۲۰۲۳ میلادی، در صدر جرایم مرتبط با کلاهبرداری‌های رمزارزی در جهان قرار گرفته‌اند.

-کلاهبرداری رمزارزی از افراد مسن در رتبه اول جرایم سایبری مالی

از سوی دیگر، به گفته اداره تحقیقات فدرال ایالات متحده، کلاهبرداری از اشخاص مسن بالای ۶۰ سال، موسوم به کلاهبرداری‌های پشتیبانی فنی، در رتبه اول جرایم سایبری مالی در جهان قرار گرفته است، به طوری که فقط در یک نمونه در سال ۲۰۲۲، حجمی در حدود ۵۸۸ میلیون دلار از وجوهات شهروندان آمریکایی از طریق این روش، سرقت شده است.

چرا آمار ارتکاب به کلاهبرداری‌های رمزارزی در جهان در حال افزایش است؟

روندها و عوامل قابل تامل،این حقیقت نگران کننده را روشن می‌سازد که کلاهبرداری‌های رمزارزی نه تنها تهدیدی دائمی و رو به رشد برای افراد و سازمان‌ها در سراسر جهان خواهد بود، بلکه شرایط محیطی و بحران‌های کلیدی سرنوشت‌ساز در آینده‌ای نه چندان دور، بستر حاصلخیزی را برای آزادی عمل مجرمان سایبری و سارقان ارزهای دیجیتال فراهم خواهد کرد:

-بحران‌های صنعت بانکداری و رواج کلاهبرداری دارایی‌های رمزنگاری شده

بحران‌های مالی و اقتصادی، به ویژه تنش‌های هولناک به وقوع پیوسته در صنعت بانکداری جهان، فرصت مناسبی را برای حملات مجازی و ارتکاب به جرم در حوزه کلاهبرداری‌های رمزارزی در مقیاس بزرگ ایجاد کرده است. نمونه مهم آن، افزایش حجم جرایم سایبری مرتبط با ارزهای دیجیتال پس از فروپاشی غول‌های بانکی در ایالات متحده در آگوست ۲۰۲۳ بود که مستقیماً بر وضعیت دولت‌ها، بانک‌ها، استارت‌آپ‌ها، صنایع و شهروندان اثر منفی گذاشت.

-افزایش کلاه برداری‌های رمزارزی به واسطه جعل هویت برندهای بزرگ

در بازه زمانی ۲۰۱۹ تا پایان ۲۰۲۳، سرقت‌های عظیمی از کیف پول ارزهای دیجیتال دولت‌ها، سازمان‌ها، شرکت‌ها و شهروندان از طریق جعل هویت برندهای معروف در مقیاس وسیع به وقوع پیوست. متخصصان این حوزه معتقدند که چنین روندی در سال‌های آتی به شکل محسوس و ترسناکی، گسترش خواهد یافت. یک نمونه چالش برانگیز در این ارتباط در سال ۲۰۲۲ رخ داد که کمپین بزرگ کلاهبرداری رمزارزی با جعل هویت نام تجاری ۵۰۰ برند بزرگ و معروف فعال در حوزه‌های مختلف، بیش از یک میلیارد دلار سرقت دارایی‌های رمزنگاری شده را به ثبت رساند.

-فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، عاملی مهم در افزایش کلاهبرداری رمزارزی

به اعتقاد صاحبنظران حوزه مالی، جدیدترین و به روزترین تکنولوژی‌های دیجیتالی مبتنی بر هوش مصنوعی از ChatGPT گرفته تا بدافزارهای مختلف، مولفه مهمی در گسترش زمینه برای کلاهبرداری‌های رمزارزی خواهند بود.

نکات امنیتی مهم و کاربردی برای شناسایی کلاه برداری های رمزارزی

کلاهبرداری در دارایی‌های رمزنگاری شده می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد و اساسا کلاهبرداران از شیوه‌ها و رویکردهای گوناگون و بعضا پیچیده و همچنین از ترفندهای روانشناختی مختلف و بسیار متقاعد کننده برای سرقت‌های سایبری خود بهره می‌برند. بنابراین ضروری است که فعالان و سرمایه‌گذاران در هنگام ارزیابی یک فرصت بالقوه در حوزه ارزهای دیجیتال، قبل از هرگونه تحرکات مالی، به نکات زیر توجه نمایند.

-عبارت "سود تضمین شده در سرمایه‌گذاری"، یک ترفند کلاهبردارانه است

وعده بازگشت تضمین شده سرمایه یا دریافت سود سرشار از سرمایه‌گذاری‌ها و مبادلات رمزارزی، یک دروغ محض و یک شیوه کلاهبردارانه است. بازار ارزهای دیجیتال، بازار بسیار بی‌ثباتی است که همه فرصت‌های سرمایه‌گذاری در آن با خطرات و ریسک‌های بالقوه همراه هستند. بنابراین اگر فرد یا گروهی در این حوزه، یک بستر سرمایه‌گذاری با بازدهی بالا یا بازدهی ثابت و بدون ریسک را تضمین کنند، به احتمال ۹۹ درصد این پیشنهاد، یک پروژه جعلی و کلاهبردارانه است.

-توجه به عدم وجود مستندات شفاف در پروژه‌های مالی

در پروژه‌های جعلی و کلاهبردارانه در حوزه رمزارزها، ما با عدم وجود مستندات و شفافیت ساختاری و اطلاعاتی پروژه روبرو هستیم و سارقان مالی سایبری اغلب از ارائه اطلاعات واضح و شفاف در مورد نوع سرمایه‌گذاری، روند مبادلات یا مکانیزم سودآوری، اطلاعات تیم اجرایی و پشتیبانی و داده‌های مرتبط با فناوری به کار رفته در این بستر رمزارزی، اجتناب می‌کنند. لذا در هنگام مواجهه با چنین شرایطی، حتما اسناد و اطلاعات دقیق در مورد جزئیات پروژه و بنیانگذاران آن را از فرد یا شرکت معرف طرح، بخواهید.

-تحت تاثیر درخواست و فشار برای سرمایه‌گذاری سریع، قرار نگیرید

ایجاد استرس فکری و درخواست‌های مکرر تحت فشار برای تصمیم‌گیری آنی در مورد سرمایه‌گذاری و یا ورود به یک پروژه رمزارزی با عباراتی نظیر "سرمایه گذاری زودتر، سود بیشتر" و "فقط تا فردا فرصت دارید" و...، یکی از ترفندهای رایج کلاهبرداران حوزه ارز دیجیتال است که در مورد اغلب قربانیان خود به کار می‌برند. آنها کاربران ناآگاه و زودباور را تحت فشار قرار داده تا تصمیمی فوری گرفته و ادعا می‌کنند که این فرصت طلایی سرمایه‌گذاری، به زمان حساس است. در این شرایط، قربانیان وادار به تصمیم‌گیری احساسی بدون انجام بررسی‌های لازم و مناسب می‌شوند.

-مراقب تماس‌های وسوسه کننده، ایمیل‌ها و پیام‌های مشکوک باشید

تماس‌های ناگهانی و ناشناس و ارائه پیشنهادات ناخواسته، جذاب و وسوسه‌کننده از طریق مکالمه تلفنی، ارسال ایمیل یا پیام در رسانه‌های اجتماعی، یکی از نشانه‌های کلاهبرداری رمزارزی است. زیرا فرصت‌های سرمایه‌گذاری مشروع و حقیقی در این حوزه، معمولاً به این شکل ارائه نمی‌شوند.

-مراقب وب سایت‌ها و تائیدیه‌های جعلی افراد و شرکت‌های رمزارزی باشید

همواره از صحت و اعتبار وبگاه‌های مجازی مرتبط با حوزه ارز دیجیتال مطمئن شوید. به سادگی از کنار اطلاعات ارائه در فضای مجازی نگذرید و نسبت به اطمینان یافتن از جعلی نبودن آنها بررسی‌های لازم را انجام دهید. در حقیقت یک سرمایه‌گذار در حوزه رمزارزها، قبل از ورود به هر پروژه یا فرصت سرمایه‌گذاری، می‌بایست به دنبال کشف تناقضات و عدم تقارن اطلاعاتی، غلط املایی در آدرس‌ها و لینک‌های جعلی و یا نقض اطلاعات در مورد پروژه یا تیم اجرایی باشد. همچنین آگاه باشید که کلاهبرداران رمزارزی همواره از مقالات علمی غیرمعتبر، گواهی‌نامه‌ها یا تأییدیه‌های جعلی و پروفایل‌های غیرواقعی و دروغین رسانه‌های اجتماعی برای مشروعیت بخشیدن به پروژه‌های کلاهبردارانه خود استفاده می‌کنند.

-عدم ارائه و اشتراک‌گذاری اطلاعات اکانت کاربری و یا کیف پول رمزارزی

به هیچ عنوان و تحت هیچ شرایطی، اطلاعات مهم مربوط به صفحه کاربری یا کیف پول دیجیتال خود اعم نام کاربری، شناسه عبور و یا سایر موارد امنیتی را در اختیار هیچ فرد یا گروه ناشناسی قرار ندهید. زیرا پروژه‌های سرمایه‌گذاری قانونی و رسمی در حوزه ارزهای دیجیتال، نباید به این سطح از جزئیات شخصی نیاز و دسترسی داشته باشند.

چگونگی پیشگیری فعالان و سرمایه‌گذاران ارز دیجیتال از وقوع کلاهبرداری رمزارزی

در ادامه چند نکته کاربردی در جهت کمک به جلوگیری از وقوع کلاهبرداری‌های رمزارزی ارائه می‌شود:

-آگاهی و شناخت کامل مفاهیم، مباحث و سازوکارهای حوزه رمزارزها

برای پیشگیری از وقوع سرقت‌های مالی سایبری، درک کاملی از ارزهای دیجیتال، فناوری بلاکچین و نحوه عملکرد آنها به دست آورید. در حقیقت هر چه اطلاعات شما در این حوزه بیشتر باشد، برای تشخیص مصادیق کلاهبرداری‌های رمزارزی مجهزتر خواهید بود.

-از صرافی‌ها و کیف پول‌های مجاز و معتبر حوزه رمزارزها استفاده کنید

به سرمایه‌گذاری و نگهداری رمزارزهای خود در صرافی‌های آنلاین و کیف پول‌های مشهور، مجاز و معتبر پایبند باشید. یکی از شیوه‌های کلاهبرداری در ارزهای دیجیتال این است که سارقان همواره از پلتفرم‌های نامعتبر و صرافی‌های جعلی، پیشنهادهای مالی وسوسه‌کننده‌ای برای جذب شما و سرمایه‌هایتان ارسال می‌کنند و این دقیقا همان نقطه شروع چالش و سرقت دارایی‌های رمزنگاری شده است.

-از لیست پروژه‌ها و سایت‌های جعلی به روز شده در حوزه رمزارزها، آگاهی داشته باشید

-لایه امنیتی "احراز هویت چند عاملی (MFA )"را در حساب‌ها و کیف پول‌های رمزارزی خود فعال کنید.

-برای آغاز فعالیت در ارز دیجیتال و سرمایه‌گذاری مطمئن، از متخصصان مالی معتبر و مشاوران حرفه‌ای تائید شده در حوزه رمزارزها بهره ببرید

-از گشودن پیام‌ها و ایمیل‌های مشکوک با منبع ناشناس و به ظاهر رسمی و قانونی خودداری کنید

-از کلیک بر روی لینک‌ها، پیوندها و پیوست‌های موجود در پیام‌های ناشناس و مشکوک، پرهیز کنید.

-نسبت به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های موسوم به "عرضه اولیه/ ICO "، به شدت محتاط باشید.

-از متصل شونده‌های الکترونیک و مجازی معتبر و امن (VPNهای معتبر و امن) استفاده کنید.

-همواره یک روش امن و آفلاین برای ذخیره ارزهای دیجیتال خود، مانند کیف پول‌های سخت‌افزاری، داشته باشید.

منابع:

1. Kerr, David S., Karen A.Loveland, Katherine Taken Smith, and Lawrence Murphy Smith( ۲۰۲۳),”Cryptocurrency Risks, Fraud Cases, and Financial Performance”,Risk scientific-research journal, Issue۱۱, No.۵۱, https://doi.org/۱۰.۳۳۹۰/risks۱۱۰۳۰۰۵۱
2. Trozze, A., Kamps, J., Akartuna, E.A, et al(۲۰۲۲)”,Cryptocurrencies and future financial crime” Crime Sci , Issue۱۱, No.۱ https://doi.org/۱۰.۱۱۸۶/s۴۰۱۶۳-۰۲۱-۰۰۱۶۳-۸
3. https://bolster.ai/blog/۲۰۲۴-state-of-phishing-statistics-online-scams
4. https://www.cnbc.com/۲۰۲۳/۱۰/۰۸/how-one-retired-woman-lost-her-life-savings-in-a-common-elder-fraud-scheme.html
5. https://www.asisonline.org/security-management-magazine/articles/۲۰۲۳/۰۸/cryptocurrency/fast-facts-crypto-investment-scam/
6. https://www.ftc.gov/news-events/data-visualizations/data-spotlight/۲۰۲۲/۰۶/reports-show-scammers-cashing-crypto-craze